Para santri di Pasantrén Sukamanah, Tasikmalaya. Foto: gentrapriangan.com

Kiai Haji Zaénal Mustofa mangrupa tokoh pahlawan ti Tasikmalaya anu ngatan keur leutikna nyaéta Hudaémi anu nénéhanna Umri. Gumelar taun 1899 di Kampung Bageur, Desa Cimerah, Kecamatan Singaparna, Kabupaten Tasikmalaya. Tilar dunya di Tanjung Priuk, Jakarta, 1944.

Inyana téh ajengan pimpinan Pasantrén Sukamanah, Singaparna, Kabupatén Tasikmalaya anu ngalawan penjajah Jepang. Digedékeun di lingkungan kulawarga patani anu saayana jeung diajar agama Islam ti bapana, nyaéta Kiai Nawapi.

Saeggeus tamat Sakola Désa, Hudaémi nuluykeun atikan di lima pasantrén di daérah Priangan, nyaéta di Pasantrén Gunung Pari, Pasantrén Sukaraja, Garut, Pasantrén Sukamiskin, Bandung, Pasantrén Cilenga, Singaparna jeung Pasantrén Jamanis.

Tuluy ngalaksanakeun ibadah haji jeung ganti ngaran jadi Kiai Haji Zaénal Mustofa. Di lemburna, inyana ngadirikeun Pasantrén Sukamanah nu dipimpin ku manéhna salila 17 taun (1927-1944). Dina méré pangajaran, inyana maké basa Sunda dina basa panganteurna. Salian éta santrina kudu diajar basa Walanda jeung Malayu.

Lantaran kitu, Pasantrén Sukamanah téréh kasohor ka mana-mana. Santrina teu ngan saukur ti Singaparna jeung sabudeureunana, tapi aya ogé anu ti Ciamis, Cirebon, Sumedang, Bogor, Jakarta, malahan aya ogé anu ti Sumatera.

Ti taun 1927, Kiai Haji Zaénal Mustofa aktif di pergerakan kemerdekaan. Taun 1933 manéhna jadi anggota NU. Inyana sering dakwah di daérah Priangan Timur, anu sok méré kritik seukeut kana pulitik kolonial Walanda. Akibatna manéhna sok meunang peringatan ti pamaréntah, malah jeung sababaraha kiai anu ngilu ka manéhna ditéwak dua kali. Mimiti, tanggal 17 Nopémber 1841, dibérok di Tasikmalaya, tuluy dipindahkeun ka pangbérokan Sukamiskin (Bandung). Kadua, bulan pébuari 1942, dibérok di Ciamis. Tentara Jepang ngabébaskeun manéhna ti pangbérokan.

Tapi, sanajan pamaréntahan Jepang ngarangkul golongan ulama, inyana teu hayang ngagabung ka MIAI (Majelis Islam Ala Indonesia). Anu paling ditentang téh kawajiban séikéréh (ngahormat Tenno Heika ku ruku ka arah Tokyo), kawajiban rahayat pikeun nyerahkeun paré ka pamaréntah sarta kalakuan Jepang ka awé-awé tanggal 25 pébuari 1944.

Kiai Haji Zaénal Mustofa jeung sababaraha kiai anu ngilu ka inyana ditéwak. Nu ahirna maranéhna dipaéhan ku Jepang di wilayah Tanjung Priuk atawa Cilincing, Jakarta.